OD LOKACJI DO KOŃCA II WOJNY ŚWIATOWEJ:

Rzemiosło w Nowym Targu ma swoje korzenia już w średniowieczu. Kształtowanie się jego przebiegało podobnie jak w innych miastach Królestwa Polski.
W dokumencie lokacyjnym miasta wydanym przez króla Kazimierza Wielkiego z 1346 roku, zaznaczony jest przywilej nadany wójtowi, w którym jest mowa o rzemiośle i handlu istniejącym w Nowym Targu „… wszystkie sklepy z suknem, drobnych towarów, wszystkie karczmy i wszystkie kramy z chlebem i szewskie, wszystkie jatki mięsne, ile zdoła urządzić, łaźnie i rzeźnie…”. Jak z tego dokumentu można wnioskować istniało w naszym mieście rozwinięte rzemiosło. Swoje produkty sprzedawali na początkowo jednym jarmarku w roku, trwający aż 8 dni.
Stale zwiększająca się liczba rzemieślników skłoniła ich do organizowania się w cechach. Pierwsi zorganizowali swój cech szewcy w 1575 roku, następni byli tkacze. Na początku XVII wieku powstał cech zbiorowy obejmujący kowali, ślusarzy, mieczników, błoniarzy, stolarzy, bednarzy i kołodziejów. Wielu rzemieślników pełniło ważne funkcje w władzach miasta. Wojny (zwłaszcza potop szwedzki 1655 – 1660) w XVII wieku zahamowały dalszy szybki rozwój rzemiosła w Nowym Targu. Pewne oznaki ożywienia gospodarczego miały miejsce w latach trzydziestych XVIII, ale przerwały ten rozwój, rozbiory Rzeczypospolitej.

Rzemiosło nowotarskie na przełomie XIX i XX wieku:

W wyniku trzeciego rozbioru Rzeczypospolitej, Nowy Targ znalazł w zaborze austriackim. Rzemiosło nowotarskie utraciło nie tylko głos w sprawach publicznych, ale także możliwość współtworzenia życia rzemieślniczego i decydowania o jego losach. W tym okresie najliczniej były reprezentowane trzy specjalności: knapi, kuśnierze, kowale, ale w cechach skupieni byli również: rymarze, garbarze, siodlarze, przewoźnicy, garncarze, stolarze, szewcy i krawcy. Wielu rzemieślników, zwłaszcza z wsi podhalańskich, pracowało poza organizacją cechową.
W drugiej połowie XIX wieku do najważniejszych specjalności należały: kuśnierze, garbarze, szewcy, rzeźnicy , masarze, a także piekarze sprzedający swoje wyroby nie tylko w mieście, ale również na okolicznych targach. Nie można pominąć faktu, że w grupie rzemieślników znajdowały się również kobiety, które trudniły się tkactwem.
Wiek XX był okresem wielkich zmian w rzemiośle nowotarskim, wkracza mechanizacja. Już na początku XX wieku zaczynają zanikać niektóre pracownie o prymitywnych narzędziach, a powstają warsztaty korzystające z siły motorów. Umożliwiła to pierwsza elektrownia wodna, która powstała pod koniec XIX wieku. Z dobrodziejstw elektryczności korzystały przedsiębiorstwa miejskie, takie jak: browar, tartak, młyn, cegielnia. Pierwszą masarnię, która wykorzystywała elektryczność w procesie produkcji, założył nowotarżanin Józef Rajski.
W czasie I wojny światowej, zakłady rzemieślnicze były nastawione na produkcję wojenną. Szyto mundury, wytwarzano obuwie wojskowe. Rzemieślnicy nowotarscy cenieni byli nie tylko za swoja profesjonalność, ale również za głęboki patriotyzm i oddanie dla sprawy narodowej i udział w walkach o granice odradzającego się państwa. Również w czasach pokoju służyli miastu i krajowi uczestnicząc licznie i aktywnie w służbie publicznej. W pierwszych wyborach do Rady Miasta w 1922 roku rzemieślnicy stanowili obok rolników i inteligencji grupę najliczniej reprezentowaną. Wielu z nich piastowało zaszczytne stanowiska, a najbardziej prestiżowa postacią był Józef Rajski, poseł Sejmu Ustawodawczego RP i wielce zasłużony burmistrz miasta.
W okresie międzywojennym wzrosła ilość specjalności, istniało ich w mieście ponad 30. Wiele z tych zawodów reprezentowały poszczególne rody nowotarskie, które specjalizowały się w nich od pokoleń, jak np. Rajscy czy Borowicze.
W omawianym okresie doszło do kilku ważnych wydarzeń, dotyczących działalności i rozwoju rzemiosła w Nowym Targu. Najważniejszym był Zjazd Rzemiosła Podhalańskiego, który odbył się w Nowym Sączu dnia 12 maja 1935 roku. Około tysiąca rzemieślników z różnych powiatów, m. in. nowotarskiego, obradowało nad podjęciem odpowiednich kroków w kierunku poprawy sytuacji upadającego rzemiosła na Podhalu. Istniała także ścisła współpraca z Krakowską Izba Rzemieślniczą, której członkowie egzaminowali nowotarskich czeladników. Wyjątkowo trudnym okresem dla rzemiosła nowotarskiego był okres II wojny światowej. Działalność rzemieślników była kontrolowana przez władze okupacyjne, które zakazały m. in. organizowania walnych zebrań. W latach 1939 – 1942 na ziemi nowotarskiej prowadzono planowa eksterminację ludności żydowskiej, wśród której było wielu rzemieślników różnych specjalności, szczególnie ślusarzy, zegarmistrzów, blacharzy, złotników i jubilerów. Doprowadziło to do likwidacji wielu zakładów rzemieślniczych.
Rzemieślnicy brali czynny udział w działalności konspiracyjnej, wymierzonej w okupanta. uczestniczyli w pracach na rzecz Konfederacji Tatrzańskiej, walczyli w szeregach oddziałów partyzanckich. Doświadczyli okrucieństwa terroru nazistów.
Przedstawiciele nowotarskiego rzemiosła znajdowali się na listach zakładników, przeznaczonych do rozstrzelania w wypadku aktów oporu ludności przeciw niemieckiemu okupantowi. Wywożono ich na roboty przymusowe, przechodzili tortury w „Palace”, gestapowskiej katowni w Zakopanem oraz obozy; począwszy od nowotarskiego, który mieścił się w barakach za stacją kolejowa, po fabrykę śmierci w Oświęcimiu.

OD KOŃCA II WOJNY ŚWIATOWEJ DO CZASÓW WSPÓŁCZESNYCH:

Okres powojenny, a zwłaszcza czasy do 1956 roku, charakteryzowały się zmasowanym działaniem władz komunistycznych, zmierzającym do całkowitej likwidacji niezależnego rzemiosła. Polityka ta była wzorowana na modelu rosyjskim. W mieście zgodnie z zarządzeniem Rady Państwa działał Powiatowy Związek Cechów, który następnie włączono do Okręgowego Związku Cechów w Nowym Sączu, miało to ułatwić podporządkowanie rzemiosła władzy komunistyczne, a następnie likwidacja prywatnej działalności. Instrumenty tej polityki były różnorakie np. podwyższone podatki, nieprawne zajęcie lokali, stosowano przymusowy wykup maszyn i nakładano zarządy państwowe na zakłady rzemieślnicze.
W tym tak trudnym czasie dokonano kolejnej reorganizacji cechów rzemieślniczych. Tak więc 29 maja 1951 roku Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie wydaje zarządzenie o powołaniu na terenie województwa krakowskiego 16 cechów, a w tym Cechu Rzemiosł Różnych w Nowym Targu.
Cech Rzemiosł Różnych został wpisany pod liczba 10 i obejmował Cechy Rzemiosł Budowlanych, Drzewnych i Skórzanych. W pierwszym Zarządzie Komisarycznym zasiadali:

• Starszy Cechu – Władysław Lubertowicz
• Podstarszy Cechu – Józef Chodorowicz
• Sekretarz Cechu – Stanisław Dziobom
• Skarbnik Cechu – Władysław Bryniarski.

Zarządowi przysługiwały wszystkie uprawnienia władz cechowych z wyjątkiem sądu cechowego i Komisji Rewizyjnej. Istotnym wydarzeniem było posiedzenie Zarządu Rzemiosł Różnych 31 marca 1953 roku, na którym powołano do życia Komisję Rewizyjną jako organ kontrolny. Pierwsza siedziba cechu mieściła się przy ulicy Szerokiej (obecnie Harcerska). Od lat pięćdziesiątych była przeniesiona na ulicę Szkolną 2, a w 1972 roku został przeniesiony do obecnej siedziby przy ulicy Szaflarkiej. Należy dodać, że budynek był wybudowany nakładem rzemieślników.
Od 1956 roku nastąpiła tzw. „odwilż” czyli zmiana polityki gospodarcza państwa. Przystąpiono do odnowy i odbudowy struktur rzemiosła, stwarzając coraz to dogodniejsze warunki rozwoju w zakresie usług i produkcji. Jednak nadal obowiązywało szereg ograniczeń w działalności rzemieślniczej. Dopiero w 1972 roku była wydana nowa ustawa dotyczącą rzemiosła, która zaowocowała wzrostem zarejestrowanych zakładów rzemieślniczych. Rozwijały się również nowe gałęzie rzemiosła, takie jak dziewiarstwo na drutach i szydełkach oraz pantoflarstwo czy też rzeźbiarstwo. Specjalności te rozwijały się głównie na terenach wiejskich.
Zdecydowanie inaczej wyglądała sytuacja rzemiosła w trudnych latach stanu wojennego i późnych lat osiemdziesiątych. Był to ciężki okres nie tylko dla samego rzemiosła, ale również dla jego przedstawicieli. Jednak dzięki inicjatywie poszczególnych ludzi w 1989 roku działało 2770 zakładów rzemieślniczych, skupionych w Cechu Rzemiosł Różnych. Wypada dodać, że od 1986 roku rzemieślnicy branży kuśnierskiej, dobrowolnie wyłączyli się z Cechu Rzemiosł Różnych i utworzyli własny cech rzemieślniczy.
W obecnych czasach, po zmianie ustroju naszego kraju w 1989 roku, zmieniła się sytuacja samego Cechu Rzemiosł Różnych. Obecnie przynależność do Cechu nie jest obowiązkowa jak dawniej lecz dobrowolna, a mimo to zrzesza ponad 1300 zakładów rzemieślniczych, co stawia go na pierwszy miejscu w kraju. Młodzież kształci się w 30 zawodach, m. in. mechanika pojazdowa, lakiernictwo, stolarstwo, rzemiosło spożywcze. Uczniowie mają możliwość chodzenia do prowadzonej przez Cech Rzemiosł Różnych, Zasadniczej Szkoły Zawodowej oraz kontynuowania nauki w Liceum Uzupełniającym. Popularność i uznanie Cechu Rzemiosł Różnych w Nowym Targu zawdzięcza głównie rzetelnej i sumiennej pracy. Każdy, ktokolwiek zetknął się z władzami Cechu, ma świadomość że zawsze może liczyć na pomoc i wsparcie w razie potrzeby.
Ważnym elementem, świadczącym o kontynuacji tradycji chrześcijańskich są coroczne pielgrzymki do Sanktuarium Maryjnego w Częstochowie oraz uczestniczenie we mszy św. w dniu św. Józefa – 19 marca w kościele św. Katarzyny odprawianej w intencji pracowników i rzemieślników.
Cech Rzemiosł Różnych zdając sobie sprawę z problemów dotykających znaczna część mieszkańców Podhala, przyjmuje obowiązki sponsora np. w szkołach oraz udziela wsparcia Ośrodkowi Pomocy Społecznej. Cech Rzemiosł Różnych posiada sztandar, którego symbolem jest wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej, co świadczący o chrześcijańskich tradycjach rzemiosła nowotarskiego.